martedì 6 marzo 2018

S’iscultura di Costantino Longu



S’iscultura
di Costantino Longu
1
Franziscu Ciusa l’ at resa immortale
sa filonzana filende sa trama;
at de su mortu isculpidu sa mama
attitande in s’ istante fatale;
de Venezia in sa Biennale
resultat primmu cun onore e fama:
su noighentos e sette a dadu prova
d’ esser segundu Antoni Canova.
2
S’ istatua de s’Italia pianghente
in subra de sa tumba de Alfieri
est de Canova opera ezzellente,
in Santa Rughe l’ammira volonteri;
s’aspettu tristu lu mustrat comente
in sutta su calcanzu istranieri
custa patria nostra isventurada
fidi barbaramente cattigada.
3
Michelanghel’ ancora dilettante
però dotadu d’ intellettu vastu,
da’ unu massu de marmu pesante,
chi un’ iscultore ‘ e pagu imprastu
chi cheriat isculpire unu gigante
ma in malu modu l’ aiat guastu,
isculpit su David cun sensu profundu
sa pius bell’ istatua de su mundu.
4
Sa Piedade l’ at creschid’ importu
a Michelanghelu chi l’ at isculpida;
su visu de Maria addolorida
totu cantu lu mustrat s’ iscunfortu,
coment’ in brazzos l’ at su fizu mortu
ch’ in su Golgota perdid’ at sa vida
pro redimer sa trista umanidade,
pro cussu giamada est Sa Piedade.
5
Si m’ assistit sa poetica vena
non lu pensedas chi ponz’ in ignoriu
a Fidia, s’ iscultore pius notoriu,
chi de fama sa Grecia l’ at piena.
Isculpid’ at s’ istatua de Atena
tota fatta in oro e in avoriu,
poi chi l’ at finida e la ritoccada
tand’ in su Partenone la collocada.
6
Rodi at isculturas differentes,
b’ est su colosso meraviz’ antiga;
de su sole bi est sa quadriga
de Lisippu de sos genios potentes;
e bestidas cun velos trasparentes
bi sun sas noe musas totu in riga,
sa Vittoria cun sa corona in fronte
e Atamante b’ est e Laocoonte.
7
Antinoo in sa corte imperiale
fit ischiavu, però l’ at protettu
Adrianu, chi postu l’ at affettu
comente unu fizu coriale;
de sa bellesa maschile s’ ideale
fit pro si sou fisicu perfettu:
s’ istatua ‘e custu de sos semideos
est de su Vaticanu in sos museos.
8
Artemisia pro su sou maridu
Mausolo, chi fit re de Caria,
at sa famosa tumba costruidu
ue l’ at prantu cando fit battia;
l’ an cun tristas istatuas abbellidu
iscultores de rara valentia,
da’ tand’ in susu in su mundu intreu
sas tumbas raras sun “Mausoleu”.
9
In su famosu Duomo de Milanu,
su chi costoit glorias eternas,
battomiza istatuas b’ at internas
tot’ isculpidas da’ valente manu
e tremiza istatuas b’ at esternas
pr’ onorare su cultu cristianu;
in altu, che protettora divina,
fatta in oro b’ est sa Madonnina.
10
Anita s’ eroina l’ at sighidu
a Garibaldi in sos cumbattimentos,
e fattu sou at sa vida perdidu
in mes’ a tantos duros patimentos;
pro issa, pro s’ eroe su maridu,
sos duos equestres monumentos
pro restare sa fama imperitura
bi sun de su Gianiculu in s’ altura.
11
Sacconi chi fit geniu profundu
at eregidu cun abile manu
pro Vittori’ Emanuele Segundu,
chi fit su galantomine sovranu,
su monumentu in su Vittorianu
da’ cand’ insambenadu fit su mundu,
b’ est su Milite Ignotu a l’ onorare
da’ cussu est de sa Patria s’ Altare.
12
Iglesias pro riconnoschimentu
a su ministru Quintinu Sella,
su cales fit naschidu a Biella,
eregidu li at su monumentu,
ca pro su sou interessamentu
connota l’ ada un’ era novella
de bene, cale zona mineraria,
chi l’ est bistada troppu nezzessaria.
13
Intro de una cresia t’ incanta,
isculturas bi at de ammirare;
non b’ at cappella e non b’ at altare
senz’ unu santu o senz’ una santa;
sa zente cristiana tota canta
devotamente b’ andat a pregare:
a pès de cussas istatuas perfettas
s’ inchinan musicistas e poetas.
14
Pro Venere Ciprigna chi la crène
sa prus bella de sas deas ermosas,
bi sunu sas istatuas famosas
de Milo, de Medicea, de Cirene;
in America leare che la dene
sa Medicea, pro sas armoniosas
iscultoreas formas est bistada
preferida pro esser ammirada.
15
Si poeta si rendet immortale
conquistat coronas e alloros;
est arte s’ iscultura universale
at in totue ispartu tesoros;
de Livorno in sa piazza principale
incadenados sun sos battor moros:
est dognunu de issos sempre frimmu
in su monument’ ‘e Ferdinandu Primmu.
16 (vedi nota)
E Franziscu Jerace s’ iscultore
tribagliat in sa sua Polistene
s’ istatua ‘e brunzu de su Redentore
e la collocat poi in s’ Ortobene,
totu bi pigan sos sardos chi crène
a pregare s’ insoro protettore:
pregan inie chi finan sos males
chi turmentan sos tempos attuales.
17
Efisiu Tola, sa mazziniana
idea patriottic’ at sighidu,
at cun coraggiu sa morte rezzidu
pro sa redenzione italiana;
su monumentu innalzadu l’ ana
in Sassari sa terra chi est naschidu:
ruede cale martire innozzente
che fizu dignu de sa sarda zente.
18
Marcias funebres tantas nde an sonadu
cun motivos de luttu e de tristura,
in sos sepulcros Foscolo at cantadu
pro dogni lagrimada sepoltura;
però sos monumentos chi at lassadu
in cussos campusantos s’ iscultura,
tanta riconnoschenzia manifestana
pro chi’est mortu, dae sos chi restana.
19
De Casteddu bi est in sa dimora
su monumentu pro Carlo Felice,
in Oristanisi pro Eleonora
sa gherriera e legislatrice,
de sa “Carta de Logu” s’ autrice
codice chi est fontomadu ancora.
Onorat s’ iscultura sas personas
chi faghen send’ in vida operas bonas.
20
Bertoldi sa “Libertade” tribagliada
l’ at, monumentu istraordinariu,
a s’ America sa Francia donada
l’ at pro su sou primmu chentenariu
de cando s’ est unida e liberada
cun eroismu istraordinariu;
cuss’ opera famosa de importu
de Nuova York est in su portu.
21
Operas chentu at Canova finidu
totu fattas cun rara maestria
e issu pro su prus at preferidu
sos suggettos de sa mitologia;
at puru “Sas tres Grazias” isculpidu,
Eufresine, Aglalia e Talia,
e at isculpidu allegras e felices
su raru gruppu de “Sas danzatrices”
22
A Orfeo, su miticu cantore
cun Euridice s’ isposa istimada,
Canova pur’ isculpidos los ada
opera digna de tantu valore;
paret chi mustren totu su dolore
pro sa fine insoro isfortunada:
issa che finit de s’ Ade in s’ abissu,
da’ sas Baccantes isbranadu est issu.
23
A nde chilcare m’ enit opportunu
isculturas chi faghen piaghere;
s’ istatua de Apollo Belvedere
ch’ iscoberta istesit in Nettunu,
totu in issa cuncentrados sunu,
perfezione, bellesa e podere:
pro chi siat unu deus paganu
s’ agattat in su Museo Vaticanu.
24
Pro sa tumba de Giuliu Segundu
Michelanghel’ iscolpit su “Mosè”,
cuddu chi at attraessadu a pè
su Mare Ruggiu tocchende su fundu,
cando cun sos ebreos furibundu
fit de s’ Egittu su barbaru re:
esclamat iscudindel’ a marteddu:
“E proite ti mancat su faeddu?”
25
Michelanghel’ at isculpidu ancora
battor istatuas cun arte nodida;
cando d’ iscurigare benit s’ ora
e-i sa notte serena e drommida,
s’ abbreschida chi precedit s’ aurora,
sa die piena de motu e de vida,
in sa medicea tumba monumentu
sun in sa cresia de santu Larentu.
26
Cale summu poeticu talentu
beru chi Dante s’ est resu immortale;
si send’ in vida l’ an trattadu male
poi Firenze pro riconnoschimentu
innalzadu bi l’ at su monumentu
de Santa Rughe in su piazzale:
onoradu lu an zittades duas,
Ravenna costoit sas chisinas suas.
27
Frades Bandiera in su pensamentu
tenen s’ italiana mala sorte;
cundannados pro altu tradimentu
da re Borbone los an in sa corte;
innalzadu lis an su monumentu
onorende s’ insoro animu forte,
ue los ana unu manzanu chito
fusilados in s’ Adde de Rovito.
28
Su monumentu tenet Frosinone
pro sos martires de s’ indipendenzia,
sos chi sacrificadu an s’ esistenzia
pro cherrer de s’ Italia s’ unione;
pustis unida, da’ sa nazione
tent’ an perenne sa riconnoschenzia,
monumentu ch’ onorat sa zittade
in sa piazza de sa Libertade.
29
De santu Lussurgiu su martire sardu
su bustu fatt’ in brunzu indeoradu
da’ unu nizzu che l’ ana furadu,
in Pisa, ladros pienos de azardu;
a cominzare da’ su miliardu
est su valore suo calculadu:
cuss’ iscultura costat gai cara
ca est de Donatello opera rara.
30
Genova at monumentos de valore
pro Mazzini su grande patriota
e pro Colombo su navigadore
ch’ in s’ Ocean’ affrontad’ at sa lotta,
pro Garibaldi chi sa vida tota
l’ at ispesa cun gloria e onore
e pro Balilla chi cun duna mossa
animesit s’ istorica riscossa.
31
In cust’ ora su meu pensamentu
a s’ America centrale l’ ispingo,
inue de Colombo bi distingo,
chi pro su leggendariu ardimentu
in sa bella zittad’ ‘e San Domingo,
eregidu bi l’ an su monumentu;
su millebattorchentosnorantaduos
l’ at iscoberta cun sos cumpagnos suos.
32
S’ innozzente giovanedda grazziosa
chi sa columba a su sinu s’ istringhet
mentres chi una tirpìa velenosa
in cuss’ istante su chintu li chinghet,
de s’ anima uman’ avventurosa
su bene e-i su male si distinghet,
de oe, de deris e de su futuru:
in su Capitolinu est cussa puru.
33
Babilonia fit sa leggendaria
zittade de antigu risplendore;
de Marduch su sou protettore
fit s’ istatua istraordinaria,
tres metros tiraiat de artaria
de un’ inestimabile valore,
collocada i dunu riccu nicciu
e tota fatta de oro massicciu.
34
Prassitele d’ Atene at isculpidu
sa Venere de Cnido, sa divina,
mentres fidi preparada in su lidu
pro si fagher su bagnu in sa marina;
tribagliu cun tanta grazia finidu
sa Venere bi est Capitolina:
su numen de s’ iscultore no est seguru
ma de Prassitele paret cussa puru.
35
Da’ su Gianiculu finas a su Celiu
s’ idet de Roma s’ antiga potenzia,
su monumentu de Marc’ Aureliu
ch’ in Campidogliu tenet residenzia
l’ an sos barbaros lassad’ in asseliu
incantados de sa magnificenzia:
paret su maestosu imperadore
nende: “Ben’ ennidu a su visitadore”.
36
Cantan de Troia sa fine cruenta,
giustu de sos poetas chi m’ azzise,
ma s’ iscultura puru no est isenta
servit chi cantu alet lu prezise;
Enea cun su fizu a manu tenta
e a pala su ezzu babbu Anchise,
comente fuinde dae Troia fini
los at in gruppu isculpidos Bernini.
37
Pro Augustu chi sa vida tota
l’ at ispesa cun gloria e decoro,
pr’ opera sua istesit connota
sa chi giamada fit “edad’ ‘e s’ oro”,
sa zent’ ‘e Roma chi li fit devota
pr’ onorare s’ imperadore insoro
s’ “Ara ‘e sa paghe” innalzadu l’ ana
gloria de s’ iscultura romana.
38
Paulina sorre de Napoleone
e de Camillu Borghese s’ isposa,
Canova isculpid’ at cun passione
s’ istatua pius meravizosa,
capolavoro de perfezione
Venere simbuleggiat vittoriosa:
dadu at cuss’ istatua motivu
Fidia de lu giamare redivivu.
39
Costantinu finidu at su terrore
iscultend’ e sa rughe su cunsizu,
est bistadu su primmu imperadore
ch’ at rezidu cuntentu su battizu;
contr’ a Massenziu su triunfadore
pro onorare a issu e a su fizu
duas istatuas marmoreas b’ ada
de Campidogliu in s’ iscalinada.
40
Ebe fiza de Giove e de Giunone
chi de sa giovinesa fit sa dea,
de sos deos coppiera, Galatea,
fin de Canova sa perfezione;
at isculpidu a Venere e Adone
infiammados de amoros’ idea,
e isculpid’ at a Dedalo ch’ in palas
li attaccad’ a Icaro sas alas.
41
Sos iscultores grecos sun sos veros
mastros de su periudu famosu,
Scopa isculpidu lu at a Eros
de bellesa pienu e vigorosu,
mentres si fit godinde su riposu
de s’ eranu in dunu de sos seros
in mes’ ‘ e su giardinu fioridu;
sos romanos giamadu l’ an Cupidu.
42
Dae Bernini istesit isculpida
s’ istatua de santu Bustianu,
su martire ch’ at perdidu sa vida
sende imperande Dioclezianu;
de comente perfetta l’ at finida
s’ iscultore cun prodigiosa manu,
paret ancora frisca ogni piae
che cando l’ an ligadu a una nae.
43
Dae Bernini cun gloria tanta
operas d’ arte digna sun restadas;
sas istatuas sun chentubaranta
subra su colonnadu collocadas,
iststuas chi benin’ ammiradas
da’ sos ch’ arrivan’ a sa Sede Santa:
colonnadu e istatuas dan s’ idea
de abbrazzare s’ umanidade intrea.
44
Mentres Attila crudele s’ approntada
a semenare sa distruzione,
pien’ ‘e coraggiu su Paba Leone
sol’ armad’ ‘e sa rughe lu affrontada;
cuss’ eventu su marmaru raccontada
in Vaticanu cun pefezione:
eternan de sa rughe sa fortuna
duas istatuas de tres metros s’ una.
45
Ghibert’ in Firenze tribagliadu l’ ada
su battisteri chi est un’ azzisu,
sa terza gianna difattis giamada
benit sa porta de su paradisu;
b’ est isculpidu Abramu dezzisu
de dare a Isaccu s’ istoccada:
cuss’ ubbidienzia Deus cunsiderat
un ‘ anghelu su brazzu li poderat.

Nota: La statua del Redentore, fu realizzata da Vincenzo Jerace e non da Francesco, come scritto nella poesia. Vincenzo fu anch'egli scultore di rilievo e allievo del più noto fratello Francesco. (l.l.)


Nessun commento:

Posta un commento